Αυτισμός

Ο Αυτισμός, γνωστός και ως αυτιστικό φάσμα ή αυτιστική διαταραχή – σύμφωνα με ορολογίες νευροεπιστημόνων – αποτελεί μία αναπτυξιακή διαταραχή. Οι άνθρωποι με αυτισμό έχουν τον δικό τους –  προσωπικό – τρόπο πρόσληψης και επεξεργασίας των περιβαλλοντολογικών πληροφοριών, πράγμα το οποίο τους κάνει ιδιαίτερα ενδιαφέροντες και μοναδικούς. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, που οι άνθρωποι με αυτισμό “μοιράζονται”.

Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια (DSM – 5) της Αμερικάνικης Ένωσης Ψυχιάτρων (APA), η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) αποτελεί μία σύνθετη νευροαναπτυξιακή διαταραχή, χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οποίας αποτελούν οι δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση και την λεκτική ή μη λεκτική επικοινωνία καθώς και το περιορισμένο, επαναλαμβανόμενο και στερεοτυπικό μοτίβο συμπεριφοράς. Ο όρος διαταραχή αυτιστικού φάσματος περιλαμβάνει ένα σύνολο αναπτυξιακών διαταραχών, όπως είναι ο αυτισμός, η παιδική αποδιοργανωτική διαταραχή, η

διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς, το σύνδρομο Rett και το σύνδρομο Asperger.

Δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία:

Οι δεξιότητες επικοινωνίας ποικίλουν σημαντικά ανάμεσα στους ανθρώπους με ΔΑΦ. Κάποιοι δεν παράγουν προφορικό λόγο ή χρησιμοποιούν περιορισμένο λεξιλόγιο και ελλιπή γραμματικο-συντακτική δομή, ενώ άλλοι εκφράζονται μέσω ενός άρτιου, πλούσιου ή και επιτηδευμένου λεξιλογικού ρεπερτορίου.

• Συχνά έχουν την τάση να κυριολεκτούν στον λόγο τους με αποτέλεσμα η μεταφορική χρήση του λόγου να τους προκαλεί σύγχυση.

• Δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήματα και τα ενδιαφέροντα των άλλων παρουσιάζοντας μία ελλιπή συναισθηματική ταύτιση (ενσυναίσθηση).

• Οι ίδιοι μπορεί να μιλούν ακατάπαυστα για ένα θέμα που τους ενδιαφέρει δίχως να λάβουν υπόψιν τους ότι το συγκεκριμένο θέμα δεν αγγίζει τα ενδιαφέροντα των άλλων.

• 

• Επιπλέον, ο τόνος της φωνής τους μπορεί να είναι ιδιαίτερα δυνατός ή/και αποφορτισμένος συναισθηματικά.

• Μπορεί να μην χρησιμοποιούν χειρονομίες και γλώσσα σώματος (βλεμματική επαφή, χαμόγελο κ.α.), ωστόσο, νιώθουν τα ίδια συναισθήματα με τους υπόλοιπους, αν και δυσκολεύονται να τα εκδηλώσουν.

• Ακόμη, αντιμετωπίζουν δυσκολία κατά την διαχείριση κοινωνικών καταστάσεων και συναντούν σημαντικές δυσκολίες κατά την σύναψη σχέσεων. Ωστόσο, συνάπτουν με χαρά φιλίες που ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους και προσεγγίζουν ένα κοινωνικό πρόβλημα ή κατάσταση σύμφωνα με τον προσωπικό τους, μοναδικό, τρόπο.

•  

Επαναλαμβανόμενα και στερεότυπα μοτίβα συμπεριφοράς:

• ιεξαγωγή συγκεκριμένων ενεργειών (π.χ. ακολουθούν το ίδιο δρΟι άνθρωποι με αυτισμό συχνά εκδηλώνουν μία ομοιογένεια κατά την δομολόγιο, τοποθετούν αντικείμενα σε συγκεκριμένη θέση, προτιμούν μία συγκεκριμένη ακολουθία ενεργειών, ασχολούνται στερεοτυπικά και ασυνήθιστα με ένα αντικείμενο). Μία απροειδοποίητη αλλαγή στην ρουτίνα τους μπορεί να προκαλέσει απογοήτευση, σύγχυση ή ακόμη και ξέσπασμα θυμού.

• Ακόμη, κάποιοι ίσως εκδηλώσουν στερεότυπες κινήσεις σώματος ως πιθανή αναζήτηση χαλάρωσης, εκδήλωση διάθεσης και συναισθημάτων ή επαναλαμβανόμενη αναπαραγωγή λέξεων ή φράσεων (ηχολαλία) ως μέσο επεξεργασίας πληροφοριών, εκμάθησης γλωσσικών δεξιοτήτων ή ένδειξη συναισθημάτων.

• Συχνά, επίσης, παρουσιάζεται προσκόλληση σε συγκεκριμένα πρόσωπα, αντικείμενα, ήρωες, τραγούδια, ταινίες ή ακόμη και σε χρώματα ή αριθμούς ως πιθανή ένδειξη ενδιαφέροντος ή ανάγκη για εκπλήρωση συναισθηματικών και αισθητηριακών αναγκών.

• Η εκδήλωση έντονου ενδιαφέροντος για κάποιο θέμα, η κλίση, η επίμονη ενασχόληση, η συνεχής ενημέρωση, η εκπαίδευση και η επιμόρφωση γύρω από το θέμα αυτό αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό των αυτιστικών ανθρώπων. Συχνά, αρκετοί διαπρέπουν στο υψηλού ενδιαφέροντος αντικείμενο σε επίπεδο εκπαιδευτικό, κατασκευαστικό, επαγγελματικό ή ακαδημαϊκό.

Δευτερεύοντα χαρακτηριστικά:

Ορισμένα δευτερεύοντα στοιχεία που συχνά συνυπάρχουν με τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά της ΔΑΦ μπορεί να είναι:

• Ανάγκη για αισθητηριακή ολοκλήρωση, η οποία εκδηλώνεται μέσω υπο-ευαισθησίας ή υπερ-ευαισθησίας του ατόμου σε συγκεκριμένα αισθητηριακά ερεθίσματα (π.χ. έκφραση δυσαρέσκειας σε συγκεκριμένους ήχους, φώτα, υφή, γεύση, θερμοκρασία ή αναζήτηση και πρόκληση έντονων αισθητηριακά ερεθισμάτων).

• Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσορθογραφία, υπερκινητικότητα και δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής).

• Συναισθηματικές διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη) ως απόρροια της δυσκολίας διαχείρισης συναισθηματικών και κοινωνικών συγκυριών και σε συνδυασμό με την ελλιπή κατανόηση από την πλευρά των τρίτων ως προς τις ανάγκες τους ή τον κοινωνικό αποκλεισμό που τα δύο παραπάνω επιφέρουν.

• 

• Δυσκολίες οπτικο-κινητικού συντονισμού.

• Διαταραχές ύπνου.

• Γαστρονομικής φύσης δυσκολίες (π.χ. γαστροεισοφαγική παλινδρόμηση)

• Τροφική δυσανεξία (π.χ. στην γλουτένη)

• Χαμηλό νοητικό δυναμικό (κάτω του μέσου όρου) ή ιδιαίτερα υψηλό (πάνω του μέσου όρου). Ωστόσο, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η νοητική ικανότητα ορισμένων αυτιστικών ανθρώπων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγου ή/και επικοινωνίας.

• Έντονα ξεσπάσματα θυμού.

Πρώτα σημάδια μπορεί να είναι:

• Απουσία παραγωγής λόγου-ήχων ή δείξης μέχρι την ηλικία των 12 μηνών.

• 

• Απουσία παραγωγής μεμονωμένων λέξεων μέχρι την ηλικία των 16 μηνών ή φράσεων (δυο λέξεων) μέχρι την ηλικία των 2 ετών.

• Απουσία ανταπόκρισης στο κάλεσμα του ονόματός του/της

• Απώλεια λόγου ή κοινωνικών δεξιοτήτων

• Φτωχή βλεμματική επαφή

• Υπερβολική σειροθέτηση παιχνιδιών ή άλλων αντικειμένων

• Απουσία χαμόγελου ή άλλων κοινωνικών απαντήσεων

Αργότερα σημάδια μπορεί να είναι:

• Δυσκολία σύναψης φιλικών σχέσεων (με συνομηλίκους)

• Δυσκολία έναρξης ή διατήρησης μίας συνομιλίας με άλλους

• Δυσκολία κατά την διεξαγωγή συμβολικού παιχνιδιού με κοινωνικό περιεχόμενο

• Στερεότυπη, επαναλαμβανόμενη ή ασυνήθης χρήση του λόγου

• Περιορισμένα μοτίβα ενδιαφερόντων με ασυνήθιστη ένταση ή συγκέντρωση

• Ενασχόληση με συγκεκριμένα αντικείμενα ή θέματα

• Άκαμπτη προσκόλληση σε συγκεκριμένες ρουτίνες και «τελετουργίες».
• 

Τα αίτια του αυτισμού δεν είναι γνωστά, παρόλες τις πολύχρονες επιστημονικές έρευνες.

Ωστόσο, σύμφωνα με πορίσματα σύγχρονων νευροεπιστημονικών ερευνών, οι ανθρώπινες εγκεφαλικές λειτουργίες επηρεάζονται και συχνά καθορίζονται από βιολογικούς, κληρονομικούς ή/και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Στην εμφάνιση, λοιπόν, του αυτισμού σημαντικό ρόλο παίζουν:

• Οι βιολογικοί, νευρολογικοί και γενετικοί παράγοντες στους οποίους οφείλεται η ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου από την πρώιμη εμβρυϊκή ή βρεφική ηλικία.

• Η κληρονομικότητα, καθώς μία αναδρομή στο γενεαλογικό δέντρο των ανθρώπων με αυτισμό συχνά αναδεικνύει αυτιστικά συγγενικά πρόσωπα με ή χωρίς διάγνωση ΔΑΦ.

• Το περιβάλλον το οποίο συνδράμει καθοριστικά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ή ακόμη και στον περιορισμό αυτών.

• Τέλος ένας συνδυασμός των παραπάνω θα μπορούσε να συμβάλει στην εμφάνιση ή την εξέλιξη της λειτουργικότητας ενός ανθρώπου.

Μία διεπιστημονική ομάδα με επικεφαλής έναν ψυχίατρο ή παιδοψυχίατρο και σε συνεργασία με το αυτιστικό παιδί ή ενήλικα, την οικογένειά του, το σχολείο όπου φοιτά ή το εργασιακό του περιβάλλον θα μπορούσε να συμβάλει σε μία αποτελεσματική, έγκυρη και αξιόπιστη διάγνωση.

Σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες σε διαγνωστικά κέντρα διαφόρων χωρών παρατηρείται μία ραγδαία αύξηση του ποσοστού εμφάνισης του αυτισμού, που οφείλεται είτε στην περαιτέρω ενημέρωση και επιστημονική κατάρτιση, είτε στις αλλαγές του περιβάλλοντος.

Ο αυτισμός διαγιγνώσκεται «ευκολότερα» – επομένως συχνότερα – στα αγόρια απ’οτι στα κορίτσια, πιθανόν λόγω της διαφορετικότητας που παρουσιάζουν ως προς την εγκεφαλική τους νευροανατομία και συνεπώς ως προς την εκδήλωση των συμπτωμάτων του αυτισμού (Simon-Barron Cohen, Κέντρο Ερευνών Αυτισμού, Πανεπιστήμιο Cambridge).

Θα πρέπει να γίνει σαφές πως ο αυτισμός δεν είναι ασθένεια. Επιπλέον, δεν έχουν βρεθεί τα αίτια της ΔΑΦ. Δεν υπάρχει έγκυρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπεία του αυτισμού. Πρόκειται, λοιπόν, για μια δια βίου κατάσταση που επηρεάζει τον άνθρωπο με ΔΑΦ σε όλες τις πτυχές της ζωής του.

Οι άνθρωποι με αυτισμό μπορούν να ζήσουν μία «φυσιολογική» ζωή αυτόνομοι και ανεξάρτητοι. Κάποιοι ίσως χρειαστούν υποστήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Ωστόσο, υπάρχουν μέθοδοι προσέγγισης που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων και της λειτουργικότητας του κάθε ανθρώπου με ΔΑΦ.